هفت شهر عشق یا
هفت وادی[۱] مراحلی است که
سالک جهت
سلوک معنوی باید آنها را طی کند.
شرح هفت مرحله
عطار در کتاب زیبای خویش
منطقالطیر آنها را اینگونه بیان میکند:
گفت ما را هفت وادی در ره است |
|
چون گذشتی هفت وادی، درگه است |
هست وادی طلب آغاز کار |
|
وادی عشق است از آن پس، بی کنار |
پس سیم وادی است آن معرفت |
|
پس چهارم وادی استغنا صفت |
هست پنجم وادی توحید پاک |
|
پس ششم وادی حیرت صعبناک |
هفتمین، وادی فقر است و فنا |
|
بعد از این روی روش نبود تو را |
در کشش افتی، روش گم گرددت |
|
گر بود یک قطره قلزم گرددت |
وادی اول:
طلب
چون فرو آیی به وادی طلب |
|
پیشت آید هر زمانی صد تعب |
چون نماند هیچ معلومت به دست |
|
دل بباید پاک کرد از هرچ هست |
چون دل تو پاک گردد از صفات |
|
تافتن گیرد ز حضرت نور ذات |
چون شود آن نور بر دل آشکار |
|
در دل تو یک طلب گردد هزار |
وادی دوم:
عشق
بعد ازین، وادی عشق آید پدید |
|
غرق آتش شد، کسی کانجا رسید |
کس درین وادی بجز آتش مباد |
|
وانک آتش نیست، عیشش خوش مباد |
عاشق آن باشد که چون آتش بود |
|
گرمرو، سوزنده و سرکش بود |
گر ترا آن چشم غیبی باز شد |
|
با تو ذرات جهان همراز شد |
ور به چشم عقل بگشایی نظر |
|
عشق را هرگز نبینی پا و سر |
مرد کارافتاده باید عشق را |
|
مردم آزاده باید عشق را |
وادی سوم:
معرفت
بعد از آن بنمایدت پیش نظر |
|
معرفت را وادیی بی پا و سر |
سیر هر کس تا کمال وی بود |
|
قرب هر کس حسب حال وی بود |
معرفت زینجا تفاوت یافتست |
|
این یکی محراب و آن بت یافتست |
چون بتابد آفتاب معرفت |
|
از سپهر این ره عالیصفت |
هر یکی بینا شود بر قدر خویش |
|
بازیابد در حقیقت صدر خویش |
وادی چهارم:
استغنا
بعد ازین، وادی استغنا بود |
|
نه درو دعوی و نه معنی بود |
هفت دریا، یک شمر اینجا بود |
|
هفت اخگر، یک شرر اینجا بود |
هشت جنت، نیز اینجا مردهایست |
|
هفت دوزخ، همچو یخ افسردهایست |
هست موری را هم اینجا ای عجب |
|
هر نفس صد پیل اجری بی سبب |
تا کلاغی را شود پر حوصله |
|
کس نماند زنده، در صد قافله |
گر درین دریا هزاران جان فتاد |
|
شبنمی در بحر بیپایان فتاد[۲] |
وادی پنجم:
توحید
بعد از این وادی توحید آیدت |
|
منزل تفرید و تجرید آیدت |
رویها چون زین بیابان درکنند |
|
جمله سر از یک گریبان برکنند |
گر بسی بینی عدد، گر اندکی |
|
آن یکی باشد درین ره در یکی |
چون بسی باشد یک اندر یک مدام |
|
آن یک اندر یک، یکی باشد تمام |
نیست آن یک کان احد آید ترا |
|
زان یکی کان در عدد آید ترا |
چون برون ست از احد وین از عدد |
|
از ازل قطع نظر کن وز ابد |
چون ازل گم شد، ابد هم جاودان |
|
هر دو را کس هیچ ماند در میان |
چون همه هیچی بود هیچ این همه |
|
کی بود دو اصل جز پیچ این همه |
وادی ششم:
حیرت
بعد ازین وادی حیرت آیدت |
|
کار دایم درد و حسرت آیدت |
مرد حیران چون رسد این جایگاه |
|
در تحیر مانده و گم کرده راه |
هرچه زد توحید بر جانش رقم |
|
جمله گم گردد ازو گم نیز هم |
گر بدو گویند: مستی یا نهای؟ |
|
نیستی گویی که هستی یا نهای |
در میانی؟ یا برونی از میان؟ |
|
بر کناری؟ یا نهانی؟ یا عیان؟ |
فانیی؟ یا باقیی؟ یا هر دویی؟ |
|
یا نهٔ هر دو توی یا نه توی |
گوید اصلا میندانم چیز من |
|
وان ندانم هم، ندانم نیز من |
عاشقم، اما، ندانم بر کیم |
|
نه مسلمانم، نه کافر، پس چیم؟ |
لیکن از عشقم ندارم آگهی |
|
هم دلی پرعشق دارم، هم تهی |
وادی هفتم:
فقر و
فنا
بعد ازین وادی فقرست و فنا |
|
کی بود اینجا سخن گفتن روا؟ |
صد هزاران سایهٔ جاوید، تو |
|
گم شده بینی ز یک خورشید، تو |
هر دو عالم نقش آن دریاست بس |
|
هرکه گوید نیست این سوداست بس |
هرکه در دریای کل گمبوده شد |
|
دایما گمبودهٔ آسوده شد |
گم شدن اول قدم، زین پس چه بود؟ |
|
لاجرم دیگر قدم را کس نبود |
عود و هیزم چون به آتش در شوند |
|
هر دو بر یک جای خاکستر شودند |
این به صورت هر دو یکسان باشدت |
|
در صفت فرق فراوان باشدت |
گر، پلیدی گم شود در بحر کل |
|
در صفات خود فروماند به ذل |
لیک اگر، پاکی درین دریا بود |
|
او چو نبود در میان زیبا بود |
نبود او و او بود، چون باشد این؟ |
|
از خیال عقل بیرون باشد این |
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر